Ogłoszenie upadłości konsumenckiej niesie ze sobą szereg konsekwencji po stronie upadłego, a także wierzycieli, czy współmałżonków. Skutki upadłości można jednak uszeregować na te, które są pożądane dla samego dłużnika i wiążą się z istotnymi zaletami, a także na te o negatywnym charakterze. Przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej warto zatem poznać wady i zalety wszczynanej procedury.

Wady upadłości konsumenckiej

Utrata majątku i powstanie masy upadłości

Kwestią podstawową i nieodłączną od postępowania upadłościowego jest utrata prawa do zarządu nad majątkiem i powstanie masy upadłości. Wszelkie aktywa dłużnika, które mają większą wartość pieniężną, służą spieniężeniu przez syndyka i zaspokojeniu wierzycieli. Do masy upadłości zalicza się zatem m.in.:

• nieruchomości;
• ruchomości (np. pojazdy mechaniczne, cenny sprzęt RTV, antyki, czy dzieła sztuki);
• wierzytelności, które przysługują upadłemu (np. wynagrodzenie za pracę, wierzytelności upadłego od jego dłużników);
• akcje, udziały w spółkach.

Nieruchomości, z reguły, stanowią składnik majątkowy o najwyższej wartości. Z oczywistych względów jest zatem bardzo pożądanym źródłem zaspokojenia wierzycieli w toku upadłości konsumenckiej. Należy jednak pamiętać, że upadły, który traci nieruchomość w toku upadłości może liczyć na zabezpieczenie jego potrzeb mieszkaniowych. Więcej na ten temat w późniejszym fragmencie artykułu w kontekście zalet.

Czy upadły traci wszystko?

Co do ruchomości, to warto pamiętać, że syndycy nie likwidują wszystkich ruchomości, które należą do upadłego. Wyjątkiem są oczywiście te ruchomości, których nie można zająć zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego w trakcie egzekucji komorniczej. Nadto, często spotykamy się z tym, że do spisu inwentarza nie są wpisywane ruchomości o niskiej wartości (np. użytkowany telefon komórkowy lub laptop). Tym bardziej, gdy przedmioty te mają dla upadłego wciąż wartość użytkową, a nikłą wartość pieniężną.

W naszej dotychczasowej praktyce udawało się również dokonywać wyłączenia pewnych ruchomości z masy upadłości. Oznaczało zatem to tyle, że syndyk nie zbywał danego przedmiotu. Przykładem będzie m.in. wyłączenie pojazdu mechanicznego o wartości 20 tys. zł, którym nasza klientka musiała dojeżdżać do lekarza celem rehabilitacji. Zaletą pojazdu była automatyczna skrzynia biegów, bez której upadła nie byłaby w stanie prowadzić pojazdu. Jedna z nóg była bowiem niesprawna w 80% z uwagi na liczne zabiegi chirurgiczne.

W przypadku zajęcia przez syndyka wierzytelności z tytułu pracy również występują pewne ograniczenia. Co do zasady, syndyka obowiązują te same reguły co komornika. Zajęcie wynagrodzenia nie trwa jednak wiecznie, a jedynie do momentu, w którym trwa postępowanie upadłościowe właściwe. W przypadku innych wierzytelności – syndyk albo je ściąga do masy upadłości, albo dokonuje ich zbycia.

Aktywa finansowe w postaci udziałów lub akcji w spółkach również stanowią majątek upadłego, zatem będą one wchodziły w skład masy upadłości. Docelowo winny być one wskazane we wniosku o ogłoszenie upadłości, aby później mogły zostać spieniężone przez syndyka.

Bezskuteczność czynności prawnych przed złożeniem wniosku o upadłość konsumencką

Wprowadzenie tego typu regulacji ma na celu zapobieganie sytuacjom, w których dłużnik „ucieka” z majątkiem tuż przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. O bezskuteczności możemy mówić w kontekście następujących perspektyw czasowych.

Po pierwsze, bezskuteczne do masy upadłości są te czynności prawne dłużnika, które zostały dokonane w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku. Dotyczy to zarówno czynności nieodpłatnych, jak i odpłatnych, lecz po rażąco zaniżonej wartości. Po drugie, sędzia-komisarz z urzędu lub na wniosek może uznać za bezskuteczne czynności odpłatne dokonane przez upadłego w terminie 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku, jeżeli drugą stroną są osoby bliskie (np. małżonek). Aby do tego nie doszło, druga strona czynności powinna wykazać, że w ten sposób nie doszło do pokrzywdzenia wierzycieli.

Czas trwania postępowania upadłościowego

Co do zasady, upadłość konsumencka składa się z kilku etapów. Nie jest to postępowanie, które jednym rozstrzygnięciem zamyka sprawy upadłego związane z zadłużeniem. Pierwszy etap, czyli postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości winien być zamknięty w terminie 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku – tyle w teorii. W praktyce sądy potrafią rozpoznawać wnioski dłużej. Zdarzają się jednak miłe niespodzianki, gdy wniosek jest rozpoznany ledwie w kilkanaście dni. Drugi etap, czyli postępowanie upadłościowe właściwe powinien trwać do 6 miesięcy. Wszystko zależy jednak od tego jaki tryb postępowania będzie wyznaczony przez sąd – uproszczony lub na zasadach ogólnych. Istotne znaczenie ma również to, czy upadły posiada majątek i jak trudny jest on do zbycia. W niektórych przypadkach koniec drugiego etapu będzie wiązał się z automatycznym oddłużeniem. W większości jednak dojdzie do ustalenia planu spłaty wierzycieli, który może trwać do 3 lub 7 lat.

Na skutek zmiany przepisów w upadłości konsumenckiej w 2020 r., o których pisaliśmy w artykule: Upadłość konsumencka 2020, zauważalne jest zdecydowanie szybsze procedowanie przez syndyków. Szczególnie w przypadku uproszczonych postępowań upadłościowych.

Możliwość wystąpienia ze skargą pauliańską przez syndyka

Celem zabezpieczenia słusznych praw wierzycieli w upadłości wprowadzono możliwość wystąpienia przez syndyka z tzw. skargą pauliańską. Jej celem jest przywrócenie do stanu poprzedniego czynności, która została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Termin na wniesienie skargi wynosi 5 lat od dnia dokonania czynności. Z kolei syndyk jest ograniczony dodatkowym terminem na wystąpienie ze skargą pauliańską. Po upływie tego terminu syndyk nie ma możliwości wszczęcia powództwa ze skargi nawet, jeżeli nie minął jeszcze ww. okres 5 lat.

Zalety upadłości konsumenckiej

Ochrona przed bezdomnością

Dłużnik, który obawia się utraty nieruchomości w toku postępowania upadłościowego, powinien pamiętać, że w przypadku jej spieniężenia przez syndyka będzie mógł wystąpić z wnioskiem o uzyskanie środków na najem innego lokalu mieszkalnego na okres od 1 roku do 2 lat. Tzw. ochrona przed bezdomnością występuje, jeżeli zlikwidowana nieruchomość jest faktycznie zamieszkiwaną przez upadłego i członków jego najbliższej rodziny.

Od dnia 24 marca 2020 r. reguła ta występuje też w odniesieniu do przedsiębiorców, wobec których prowadzone jest postępowanie upadłościowe.

Więcej na ten temat w artykule: Co nowego u upadłych przedsiębiorców? 

Komfort psychiczny

Względny spokój psychiczny wśród dłużników jest często tym, co motywuje ich do złożenia wniosku o upadłość konsumencką. Nieustanny kontakt ze strony firm windykacyjnych, ciągłe wezwania do zapłaty, czy liczne postępowania egzekucyjnego przekładają się często na problemy zdrowotne, czy rodzinne. Z dniem uzyskania postanowienia o ogłoszeniu upadłości przez sąd dochodzi do wstrzymania działań ze strony wierzycieli, jak i komorników. Upadły kontaktuje się odnośnie swoich spraw finansowych z jedną osobą – syndykiem.

Formalne wszczęcie drugiego etapu upadłości konsumenckiej daje już poczucie, że został poczyniony pierwszy krok celem uzyskania oddłużenia i odzyskania finansowej wolności.

Zawieszenie i umorzenie postępowań egzekucyjnych

Zawieszenie działań komorniczych w istocie ma ścisły związek z odzyskaniem komfortu psychicznego. Niemniej, z dniem ogłoszenia upadłości postępowania egzekucyjne winny ulec zawieszeniu. Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości dochodzi do umorzenia postępowań egzekucyjnych.

Powyższe oznacza zatem, że komornicy nie mogą dalej prowadzić żadnych czynności. W aktualnie prowadzonym przeze mnie postępowaniu upadłościowym doszło do przejęcia środków zgromadzonych przez komornika w wyniku zlicytowania nieruchomości. Organ egzekucyjny sprzedał nieruchomość, kupujący zapłacił określoną kwotę, lecz postępowanie egzekucyjne nie zostało jeszcze prawomocnie zakończone. Następnie sąd upadłościowy rozpoznał wniosek złożony przez dłużniczkę ogłaszając jej upadłość. Wydanie postanowienia o ogłoszeniu upadłości wiązało się z koniecznością przejęcia całości środków zgromadzonych przez komornika do masy upadłości i umorzeniem egzekucji.

Do ogłoszenia upadłości konsumenckiej nie potrzeba majątku

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest możliwe również wtedy, kiedy dłużnik nie posiada żadnego majątku. Jeszcze do momentu nowelizacji przepisów z początkiem 2015 r. była to zasadnicza przeszkoda dla wielu dłużników, którzy podejmowali starania celem ogłoszenia upadłości. Na szczęście, dla wielu dłużników, na chwilę obecną nie jest konieczne posiadanie majątku, aby uzyskać oddłużenie na skutek upadłości.

Jest to istotna różnica w odniesieniu do postępowań przewidzianych dla przedsiębiorców, którzy aby upaść potrzebują aktywów pozwalających na spłatę, chociaż częściową, zobowiązań i w pełni kosztów postępowania. W przypadku konsumentów koszty procedury związanej z upadłością są tymczasowo pokrywane ze środków Skarbu Państwa. Brak majątku zatem nie stanowi żadnej przeszkody.

Oddłużenie na skutek postępowania upadłościowego jest w związku z tym szczególnie korzystne dla tych dłużników, którzy nie posiadają żadnych nieruchomości, czy ruchomości.

Umorzenie zobowiązań pieniężnych

Najistotniejszą zaletą oraz w zasadzie celem każdego upadłego jest uzyskanie oddłużenia poprzez umorzenie zobowiązań. Do umorzenia zobowiązań może dojść poprzez:

• automatyczne oddłużenie. Jest to możliwe, gdy dłużnik nie ma realnych szans na dokonywanie jakichkolwiek dalszych spłat w ramach planu spłaty wierzycieli;
• umorzenie zobowiązań niezaspokojonych w toku postepowania upadłościowego oraz po wykonaniu planu spłaty wierzycieli.

Co do zasady, umorzeniu podlegają wszelakie zobowiązania pieniężne. Wyjątkiem są jedynie:

• alimenty;
• odszkodowanie na osobie;
• kara grzywny lub inna kara pieniężna zasądzona przez sąd karny;
• wierzytelność celowo pominięta przez dłużnika.

Podsumowując…

Wady i zalety upadłości konsumenckiej, co przeważa? Ogłoszenie upadłości niewątpliwie jest szczególnie kuszące wtedy, kiedy dłużnik nie ma żadnego majątku. Oznacza to zatem, że nie ma w zasadzie nic do stracenia. Z kolei zwieńczenie upadłości konsumenckiej poprzez uzyskanie oddłużenia jest szczególnie kuszące.

Z perspektywy osób, które posiadają np. nieruchomości, należy wziąć pod uwagę sumę zadłużenia i wartość majątku. Jeśli nie wystarczy on na pokrycie zobowiązań, to upadłość konsumencka również zdaje się być dobrym rozwiązaniem. Finalnie i tak przecież dojdzie do likwidacji majątku dłużnika. Nie uczyni tego syndyk, lecz komornik i będzie „windykował” dłużnika do momentu spłaty całości.

Filip Kozik – doradca restrukturyzacyjny, syndyk, specjalizujący się w sprawach z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego.

Szybka wiadomość: