Niewypłacalność, konieczność złożenia wniosku o upadłość firmy i problem braku majątku. Niestety, ale u zdecydowanej większości firm jednoosobowych, a także i większych podmiotów, niewystarczający lub wręcz całkowity brak majątku stanowi podstawową przeszkodę do ogłoszenia upadłości firmy.
Co robić, gdy przedsiębiorca chce uniknąć przykrych konsekwencji niezłożenia wniosku o upadłość, a z drugiej strony nie posiada żadnych wartościowych ruchomości, czy nieruchomości? Dodatkowo, samo złożenie wniosku o upadłość firmy wiąże się z uiszczeniem opłaty sądowej oraz zaliczki na poczet postępowania upadłościowego.
Poniżej prezentujemy praktyczne wskazówki odnoszące się do sytuacji, w której przedsiębiorca powinien złożyć wniosek o upadłość, lecz występuje tzw. ubóstwo masy upadłościowej.
Czym jest majątek firmy (dłużnika)?
Na etapie sporządzania wniosku o ogłoszenie upadłości firmy należy już opracować wykaz majątku wraz ze wstępnym oszacowaniem jego wartości. Sąd rozpatrujący wniosek na podstawie m.in. tego dokumentu jest w stanie ustalić, czy majątek dłużnika jest wystarczający do ogłoszenia upadłości.
Co dłużnik powinien wskazać? Na pewno będą to nieruchomości, czy ruchomości (np. samochód, maszyny, urządzenia). Dodatkowo, należy uwzględnić gotówkę, a także środki zgromadzone na rachunkach bankowych. Nie można również pominąć praw autorskich, praw własności przemysłowej, czy ewentualnych udziałów/akcji w spółkach.
Konieczne jest również wskazanie wierzytelności, które przysługują dłużnikowi. Sąd dokonując oceny ewentualnych wierzytelności, w kontekście pokrycia kosztów postępowania upadłościowego, ustala możliwość i wysokość ich wyegzekwowania. W jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, że brak gotówki nie musi oznaczać braku majątku wystarczającego do ogłoszenia upadłości firmy.
Reasumując, na majątek firmy w kontekście upadłości składają się nie tylko przedmioty materialne. Będą to również wierzytelności i inne prawa majątkowe. Ocena wartości majątku przez sąd ma charakter szacunkowy. Nie są konieczne opinie biegłych rzeczoznawców majątkowych.
Złożenie wniosku o upadłość firmy, a opłata sądowa i zaliczka na poczet postępowania
Po odpowiednim przygotowaniu wniosku o upadłość firmy (i wykazu majątku) kolejnym etapem jest złożenie go do właściwego sądu. Przypominam, że przedsiębiorca zobligowany jest 30-dniowym terminem na dokonanie takiej czynności od momentu wystąpienia stanu niewypłacalności.
Na etapie, w którym dochodzi do złożenia wniosku o upadłość, przepisy wymagają uiszczenia opłaty sądowej i zaliczki na poczet postępowania upadłościowego. Opłata sądowa równa jest kwocie 1000 zł. Z kolei zaliczka jest w wysokości jednokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Na dzień przygotowywania artykułu jest to kwota rzędu 4509,57 zł.
Co dalej, jeśli przedsiębiorca nie posiada takiej sumy? Teoretycznie, może się starać o tzw. zwolnienie z kosztów. Istnieje cień szansy na uzyskanie stosownego zwolnienia, lecz trzeba liczyć się z tym, że w praktyce bardzo rzadko do tego dochodzi.
Czemu ma służyć uiszczenie owej zaliczki? Powoduje merytoryczne rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości firmy przez sąd. Jeśli ten ustali, że majątek dłużnika nie wystarczy na koszty postępowania i częściową spłatę wierzycieli, to wniosek oddali. W takim też przypadku dojdzie do częściowego zwrotu zaliczki (zazwyczaj jest to w granicach połowy).
Brak zapłaty zaliczki na koszty postępowania spowoduje zwrot wniosku.
Brak majątku jako przesłanka do oddalenia wniosku o upadłość firmy
Należy pamiętać, że sensem postępowania upadłościowego w stosunku do przedsiębiorcy jest maksymalne zaspokojenie wierzycieli. Zatem zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe, sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów.
Koszty postępowania upadłościowego mogą być różne. Składają się na nie m.in. wynagrodzenie syndyka, czy wydatki związane z zabezpieczeniem majątku, czy z jego zarządem lub zbyciem. W przypadku ubóstwa masy upadłościowej sąd obligatoryjnie oddali wniosek o ogłoszenie upadłości firmy.
Dodatkowo, sąd może oddalić wniosek, gdy stwierdzi, że majątek dłużnika jest obciążony rzeczowo w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. Przepis ujęty w art. 13 ust. 2 Prawa upadłościowego nie wiąże sądu co do konieczności oddalenia wniosku. Wierzyciel zabezpieczony rzeczowo na majątku upadłego zostaje zaspokojony z przedmiotu zabezpieczenia, więc w gestii sądu jest ustalenie, czy pozostały majątek wystarczy na koszty i spłatę wierzycieli.
Przykład 1. Wierzytelność jest zabezpieczona na nieruchomości dłużnika hipoteką w wysokości 500 000 zł. Wartość nieruchomości to 350 000 zł. Brak możliwości zaspokojenia kosztów postępowania i pozostałych wierzycieli.
Przykład 2. Wierzytelność jest zabezpieczona na nieruchomości dłużnika hipoteką w wysokości 150 000 zł. Wartość nieruchomości to 350 000 zł. Istnieje realna możliwość zaspokojenia kosztów postępowania i pozostałych wierzycieli.
Rożnica między oddaleniem wniosku o upadłość firmy, a odrzuceniem
Dla przeciętnego Kowalskiego oba terminy mogą się niewiele różnić. Jednak pomiędzy oddaleniem, a odrzuceniem wniosku o upadłość występuje istotna różnica w kontekście skutków prawnych.
Jeśli dochodzi do odrzucenia wniosku o upadłość firmy, to uznać należy, że sąd nie rozpoznał wniosku pod kątem określonych ustawą przesłanek. Tym samym, można stwierdzić, że nie doszło do jego skutecznego złożenia.
Różnica pomiędzy odrzuceniem, a oddaleniem wniosku może mieć istotne znaczenie w kontekście późniejszych starań o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Sąd rozpatrując wniosek o upadłość osoby fizycznej niebędącej już przedsiębiorcą weryfikuje, czy dłużnik miał obowiązek złożenia wniosku o upadłość w trakcie prowadzenia firmy. Jeśli tak, to skuteczne, wcześniejsze aplikowanie o upadłość wpływa korzystnie na starania konsumenta.
W naszej praktyce spotkaliśmy się jednak z sytuacjami, w których sądy ogłaszały upadłość konsumencką wobec byłych przedsiębiorców mimo odrzucenia wcześniejszego wniosku, a nie jego oddalenia. Nie jest to jednak regułą i doprowadzenie do oddalenia wniosku o upadłość firmy daje większą pewność ogłoszenia upadłości byłego przedsiębiorcy.
Dowiedz się więcej na temat upadłości konsumenckiej członka zarządu spółki
Upadłość a brak majątku, co po oddaleniu wniosku firmy?
Rozwiązanie, które umożliwia byłym przedsiębiorcom uzyskanie oddłużenia na skutek postępowania upadłościowego wiąże się z koniecznością przeprowadzenia drugiego postępowania – tzw. upadłości konsumenckiej.
Schemat oddłużenia przedsiębiorcy bez majątku:
- powstanie stanu niewypłacalności w trakcie prowadzenia przedsiębiorstwa;
- terminowe złożenie wniosku o upadłość firmy;
- uiszczenie opłaty sądowej i zaliczki (opcjonalnie poczynienie starań o uzyskanie zwolnienia);
- oddalenie wniosku o upadłość firmy z uwagi na brak majątku;
- zamknięcie działalności gospodarczej i wykreślenie firmy z rejestru;
- uzyskanie statusu konsumenta;
- złożenie wniosku o upadłość konsumencką.
W przypadku złożenia wniosku o upadłość konsumencką dłużnik nie musi martwić się o to, że nie będzie miał z czego pokryć koszty postępowania upadłościowego. Są one pokrywane tymczasowo przez Skarb Państwa, więc ubóstwo masy upadłościowej nie będzie stanowiło podstawy do oddalenia wniosku o upadłość.
Do oddalenia takiego wniosku dojdzie, gdy:
- dłużnik umyślnie lub na skutek rażącego niedbalstwa doprowadził do swojej niewypłacalności;
- dłużnik umyślnie lub na skutek rażącego niedbalstwa doprowadził do pogłębiania stanu niewypłacalności.
Ponadto, sąd może oddalić wniosek o upadłość konsumencką m.in. wtedy, gdy były przedsiębiorca nie złożył terminowo wniosku o upadłość firmy.
Autor artykułu
Filip Kozik – doradca restrukturyzacyjny specjalizujący się w sprawach z zakresu restrukturyzacji i upadłości firm.